Prawo karne

 

Prawo do obrony

W amerykańskich filmach często pojawia się sentencjonalna regułka wypowiadana w czasie zatrzymania „masz prawo do obrońcy z urzędu”. W Polskim systemie prawnym tego rodzaju pouczenia nie ma, niemniej prawo do obrony ma każdy. Co więcej, takie prawo ma swoje przejawy już w postępowaniu przygotowawczym, a nie dopiero postępowaniu sądowym.

 

Kto broni w sprawach karnych?

Co do zasady istnieją trzy możliwości obrony w sprawach karnych. Po pierwsze, oskarżony może skorzystać z pomocy bezpłatnie udzielanej przez prawnika, tzw. obrońcę z urzędu, opłacanego z budżetu sądu, jednak jak pokazuje praktyka, system ten jest zawodny, szczególnie jeśli postępowanie jest długie i skomplikowane. Druga możliwość to wynajęcie prywatnie adwokata, który będzie, zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i przed sądem, reprezentował oskarżonego. Trzecią możliwość gwarantuje k.p.k., który nie wyłącza możliwości samodzielnej obrony nawet wówczas, kiedy oskarżony (podejrzany) korzysta z pomocy adwokata.

 

Jak skontaktować się z adwokatem?

Od razu po dokonaniu zatrzymania policjant powinien poinformować zatrzymanego o tym, że przysługuje mu prawo do kontaktu z adwokatem. Warto w tym momencie wybrać właściwego reprezentanta, bo jego umiejętności mogą przydać się już w tej chwili, choćby po to, aby wynegocjować poufność spotkania, która nie jest prawnie zagwarantowana. W tym momencie jednak zatrzymany nie ma jeszcze prawa do bezpłatnej pomocy prawnej, więc pomoc taka udzielana jest rzadko, tym bardziej że zatrzymany może wykonać tylko jeden telefon, a nazwisko adwokata, z którym chce się skontaktować, musi znać przed jego wykonaniem.

 

Obowiązkowa obrona

Jest pewien katalog sytuacji, w którym skorzystanie z pomocy adwokata jest obligatoryjne, a więc oskarżony czy podejrzany nie może występować sam we własnym imieniu. Chodzi tu między innymi o takie sytuacje:

• podejrzany (oskarżony) jest osobą nieletnią, niesłyszącą, niewidomą lub jest niemową;
• istnieje uzasadniona wątpliwość co do poczytalności podejrzanego;
• podejrzany (oskarżony) zostanie do wynajęcia adwokata zobligowany przez sąd;
• w postępowaniu przed sądem okręgowym w sprawie o poważne przestępstwo;
• w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeśli oskarżony jest pozbawiony wolności;
• w postępowaniu przyspieszonym.

 

Dlaczego warto skorzystać z usług adwokata?

W polskim prawie nie ma wielu zapisów, które obligowałyby stronę przygotowującą oskarżenie lub sąd do udzielenie informacji o prawach podejrzanego, lub oskarżonego. Bez pomocy adwokata skuteczna obrona może więc nie być możliwa.

 

Dlaczego nie warto korzystać z darmowej pomocy prawnej?

Osobom, które spodziewają się tutaj gloryfikacji naszej własnej kancelarii, musimy obiecać, że nic takiego nie będzie miało miejsca. Po prostu polski system prawny w zakresie organizacji darmowej pomocy prawnej dla podejrzanych i oskarżonych w sprawach karnych jest niedopracowany i może powodować zmniejszenie prawa do obrony.

 

Brak specjalizacji to poważny kłopot

W przypadku przedzielania obrońcy z urzędu, sąd nie kieruje się najczęściej specjalnościami poszczególnych adwokatów. Wystarcza, że znajdują się oni na liście przedłożonej sędziemu, natomiast kompetencji i doświadczenia do obrony w konkretnym typie spraw nie sprawdza się prawie nigdy. Nietrudno sobie wyobrazić, jak może zakończyć się sprawa o bardziej skomplikowanym biegu, jeśli obrońcą zostanie adwokat specjalizujący się w innym typie zagadnień. Możliwe jest wręcz przydzielenie jako adwokata w sprawie karnej prawnika specjalizującego się w prawie cywilnym.

 

Jakość darmowej porady prawnej

Istnieją przesłanki, które pozwalają przypuszczać, że darmowa pomoc prawna nie zawsze świadczona jest z należytą starannością. Jest to szczególnie widoczne wtedy, kiedy oskarżony nie może działać sam, a więc przy składaniu apelacji lub wnoszeniu kasacji. W raportach Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka często pojawiają się wzmianki o skargach osób, które skarżą się na bezczynność adwokatów przydzielonych przez sąd: nieprzekazywanie informacji klientom, brak kontaktu z adwokatem w przypadku pozbawienia wolności lub trudności z nawiązaniem kontaktu. HFPC przeprowadziła także badanie wśród obrońców z urzędu, którzy przyznali, że klientów „prywatnych” są skłonni potraktować lepiej niż tych przydzielonych. Oczywiście tego typu twierdzenia nie odnoszą się do wszystkich adwokatów w jednakowym stopniu, natomiast sam fakt istnienia podobnych sygnałów sprawia, że oskarżony powinien rozważyć opcję zaangażowania adwokata we własnym zakresie.

 

Koszty i zyski

Szczególnie w postępowaniu przygotowawczym brak reprezentacji oraz nieznajomość procedur postępowania mogą wpłynąć negatywnie na przygotowaną linię obrony podejrzanego. Postawiony w stan oskarżenia w większym stopniu korzysta z „prawa równości broni”, natomiast wiele przepisów k.p.k. nie jest z oczywistych względów znana oskarżonym i tylko adwokat potrafi się do nich odwołać, zapewniając prawidłowy przepis kontradyktoryjnego procesu.

 

Typowe sprawy z zakresu prawa karnego

Prawo karne jest bardzo rozległą dziedziną i tylko pewnego rodzaju uporządkowanie i kategoryzowanie spraw pozwala na wybór adwokata, który będzie potencjalnie dobrym obrońcą – im bliższa jego specjalizacja przedmiotowi konkretnej sprawy, tym większe szanse na uzyskanie pełnego, rzetelnego procesu przebiegającego z zachowaniem najwyższych standardów.

 

Ekstradycja i Europejski Nakaz Aresztowania

Są to sprawy prowadzone dość rzadko, ponieważ tego rodzaju kwestie są zgłaszane przez sądy państw trzecich. Jednak właśnie z ich rzadkości wynikają pewne cechy charakterystyczne. Przede wszystkim postępowania tego rodzaju wymagają znajomości nie tylko prawa polskiego, ale także przepisów wspólnotowych.

 

Postępowania przyspieszone

Sporą część postępowań przyspieszonych stanowią te najtrudniejsze: dotyczące przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu. Postępowania przyspieszone toczą się między innymi w sprawach o morderstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci, a także spowodowanie uszczerbku na zdrowiu. Dla każdego adwokata tego rodzaju sprawy stanowią wyzwanie, ponieważ stawiane oskarżonym zarzuty są często zagrożone wysokimi karami (do kary dożywotniego pozbawienia wolności włącznie), nie jest też rzadkością spora „medialność” niektórych z tego rodzaju procesów. Problematyczne stają się tego rodzaju postępowania już na etapie postępowań przygotowawczych, dlatego ważne jest, aby adwokat mógł uczestniczyć już we wczesnych etapach dochodzenia.

 

Bezpieczeństwo w komunikacji

W ogólnym ujęciu są to sprawy toczące się przeciwko domniemanym sprawcą wypadków drogowych. Zagrożenie karą wzrasta tu wraz z rozmiarami spowodowanych szkód na zdrowiu, a także, jeśli oskarżony w chwili wypadku pozostawał pod wpływem alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Zadaniem adwokata jest przedstawienie koncepcji odróżnienia kierowania pojazdem „pod wpływem” lub „po spożyciu” środków odurzających, które jest zdefiniowane sztywno jedynie w przypadku alkoholu. To nie jest sprawa bagatelna, ponieważ od tego rozróżnienia zależy kwalifikacja czynu.

 

Przestępstwa przeciwko wolności płciowej i obyczajności

W tej kategorii są to zasadniczo dwa typy spraw: oskarżenie o gwałt (nie można go wycofać) i obcowanie płciowe lub inną czynność seksualną z osobą małoletnią. W tym przypadku sprawy są zawsze szczególnie skomplikowane, ponieważ dotyczą kwestii intymnych. Adwokatów, którzy specjalizują się w tego rodzaju sprawach, nie ma zbyt wielu, natomiast same sprawy bywają bardzo trudne, wieloaspektowe i ich zakończenie zwykle nie jest szybkie.

 

Przestępstwa przeciwko wolności

W tej kategorii wymienia się przede wszystkim stosowanie gróźb, stalking oraz szantaż. Są to sprawy niejednokrotnie bardzo skomplikowane, w przypadku stalkingu dodatkowo trudne ze względu na dość skąpe orzecznictwo, a we wszystkich przypadkach problematyczna jest przede wszystkim interpretacja zebranych dowodów.

 

Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej

Są to sprawy o zniesławienie, znieważenie i naruszenie nietykalności. W tych przypadkach od adwokata wymaga się szczególnego profesjonalizmu, jako że przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej mają poważne następstwa w sferze psychicznej poszkodowanych. Dla obrońcy ważne jest, aby w sposób właściwy interpretować przedstawione dowody i uniemożliwić ich stronnicze przedstawienie.

 

Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości

Chodzi tutaj głównie o składanie fałszywych zeznań, utrudnianie śledztwa lub – i to zdarza się obecnie bardzo często – nieprzestrzeganie nałożonego sądownie zakazu prowadzenia pojazdów. Tego rodzaju przestępstwa są skomplikowane, ponieważ w wielu przypadkach podważone jest już zaufanie do oskarżonego i mimo iż nie powinno to wpływać na wymiar kary, może być podstawą do rozbieżności w interpretacji zgromadzonego materiału dowodowego.

 

Przestępstwa przeciwko mieniu

To z punktu widzenia praktyki adwokackiej najczęstsze sprawy, natomiast nie oznacza to wcale, że należą do łatwych. Rozpatruje się tutaj oskarżenia o kradzież, ale wymuszenie rozbójnicze lub rozbój z użyciem niebezpiecznego narzędzia. Niektóre z przestępstw w tej kategorii zagrożone są wysoką karą, natomiast w wielu sprawach materiał dowodowy ma charakter poszlakowy i jego interpretacja jest trudna.